FORTYFIKACJE NOWOŻYTNE. WADEMEKUM

Mariusz Wojciechowski - Fortyfikacje nowożytne - fort.mariwoj.pl
TWIERDZE POLIGONALNE W XIX WIEKU W EUROPIE
TWIERDZE PRUSKIE, NIEMIECKIE, ROSYJSKIE

Mariusz Wojciechowski
Słupsk

Styczeń 2023

Fragmenty pracy Wagnera z 1880 roku, dotyczące przygotowania amunicji w fortach.

Nie tłumaczyłem, bo mam już dosyć przekładania terminów, których nie da się przetłumaczyć ani ładnie, ani wiernie (np. Hohltraverse).

Jeśli ktoś nie zna niemieckiego, to polecam tłumaczenie internetowe www.deepl.com. Uzupełniłem to opracowanym przy okazji schematem obiegu prochu i amuinicji w standardowym forcie biehlerowskim.

Sammlung Technischer Bestimmungen für Fortifikations-, Artillerie- und Garnison-Bauten
bearbeitet von Reihold Wagner
Berlin 1881

Auszüge mit Ergänzungen
Detachirten Forts (Festungen 1. Ordnung)

  • Munitionsvorbereitung
  • Räume zur Unterbringung und Ergänzung der Artillerie-Munition in detachirten Forts (Festungen 1. Ordnung)
  • Geschütze und Pulver
  • Kriegspulvermagasin
  • Pulvertonnen und Pulverkasten
  • Kartuschen der verschiedenen Kaliber in einer Pulvertonne / Pulverkaste
  • Geschütze 1880
  • Küsten-Laffeten
  • Minimalscharten-Laffeten
  • Die reglementarische Kriegsbedienung
  • Bettungen
  • Die besonderen Kriegsfeuer

Styczeń 2022

Na stronie nie umieszczam odsyłaczy do innych stron: zbyt szybko znikały z sieci i odsyłacze często prowadziły donikąd. Ale jeden wyjątek muszę zrobić: strona prowadzona przez hege22 jest tak dobra, że nawet nie będę próbował jej zachwalać, bo i tak nie znajdę dość komplementów. Mowiąc krótko: jest to przebogaty zbiór materiałów na tematy fortyfikacyjne i pokrewne, wyszperanych w internetowych bibliotekach i archiwach, uzupełniany w takim tempie, że nie nadążam zbierać i trawić informacji.

KAZAMATA – Blog fortyfikacyjno-historyczny


 



Sierpień 2021 (aktualizacja lipiec 2022)

Mapa historyczna z opisami

Fortyfikacje pruskie i niemieckie 1815-1914
Prowincje wschodnie Prus

Fortyfikacje pruskie i niemieckie 1815-1914
Fortyfikacje pruskie i niemieckie 1815-1914
Fortyfikacje pruskie i niemieckie 1815-1914

W sierpniu 2021 wydałem mapę fortyfikacji pruskich i niemieckich w prowincjach wschodnich od 1815 do 1914 roku. Obejmuje swoim zasięgiem wschodnie prowincje pruskie: Pomorze, Prusy Wschodnie i Zachodnie, Poznańskie i Śląsk, ale – siłą rzeczy – sięga aż po Kopenhagę, Berlin i Ołomuniec w krajach sąsiednich. Zaznaczono granice państw, prowincji (guberni i krajów), obszary korpusów armijnych. Pokazuje położenie wszystkich umocnień stałych pruskich i niemieckich (oraz duńskich, austriackich i rosyjskich, które znalazły się w zasięgu). Twierdze pruskie/niemieckie są szczegółowo opisane: Chełmno, Gdańsk, Giżycko, Głogów, Grudziądz, Kłajpeda, Kłodzko, Kołobrzeg, Kostrzyn, Koźle, Królewiec, Malbork, Nysa, Piława, Poznań, Srebrna Góra, Szczecin, Świdnica, Świnoujście, Tczew, Toruń, Wrocław i działobitnie nad Dolną Wisłą. Zaznaczone są wszystkie (!) linie kolejowe z datami budowy poszczególnych odcinków oraz kolejowe i drogowe mosty obronne. Przy wszystkich obiektach są podawane daty budowy czy otwarcia. Umieszczono ponad 400 miejscowości – podano ich dawne nazwy. Zaznaczono miejsca stacjonowania ponad pół tysiąca jednostek wojskowych, omówiono historię i strukturę pruskiego korpusu inżynierów. Zawiera też propozycję zwiedzania najlepszych umocnień.

Mapa jest składana – ma wymiary 13,75 x 24 cm; po rozłożeniu: 68 x 48 cm.


Można ją kupić (od lipca 2022):
w Giżycku w Twierdzy Boyen
w Helu w sklepiku w sklepiku w Muzeum Obrony Wybrzeża
w Kostrzynie w Muzeum Twierdzy Kostrzyn
w Świnoujściu w Forcie Gerharda


w internetowej
Księgarni Podróżnika

w internetowej
Księgarni Odkrywcy, w dziale fortyfikacje i podziemia

oraz
w Poznaniu w Forcie VI
w Poznaniu w Forcie Va
w Poznaniu w Muzeum Uzbrojenia na Cytadeli
w Poznaniu w Muzeum Armii "Poznań" na Cytadeli (w tzw. Małej Śluzie)
w Słupsku w kasie Muzeum Pomorza Środkowego
w Słupsku w Informacji Turystycznej przy ulicy Starzyńskiego
w Srebrnej Górze w twierdzy
w Toruniu w Muzeum Fortyfikacji Pancernej Twierdzy Toruń
w Toruniu w Muzeum Twierdzy Toruń przy Wałach Sikorskiego
w Toruniu w Forcie IV przy ul. Bolesława Chrobrego
w Ustce w Informacji Turystycznej
w Ustce w Bunkrach Blüchera

Fortyfikacje pruskie i niemieckie 1815-1914

W październiku 2021 roku mapa otrzymała III nagrodę w 29 Ogólnopolskim Przeglądzie Książki Krajoznawczej i Turystycznej organizowanym przez PTTK.


Mapa przedstawia pruskie i niemieckie fortyfikacje w prowincjach wschodnich od 1815 do 1914 roku. Sto lat to tak długi okres, że Koźle przestało być twierdzą, nim stało się nią Chełmno. Nawet państwo, które skrótowo nazywamy Niemcami, było najpierw Związkiem Niemieckim, później Północnoniemieckim, a w końcu stało się Rzeszą Niemiecką (dziś zwaną Cesarstwem Niemieckim), w skład której wchodziły nadal samodzielne księstwa i królestwa, m.in. Królestwo Prus. Mapa obejmuje prowincje wschodnie: Pomorze, Prusy Zachodnie i Wschodnie, Poznańskie oraz Śląsk – ukazuje granice i stolice prowincji. Nazwy miejscowości podano we współczesnych brzmieniach (rosyjskie w transkrypcji), dlatego w konsekwencji pojawiły się Dresden, Praha oraz powojenne Giżycko czy Kaliningrad. Podano także powszechne polskie  nazwy (Drezno, Praga, Królewiec) oraz dawne niemieckie.

Twierdze zostały zaznaczone schematycznie – wielkość i ilość punktów na mapie nie odpowiadają rzeczywistym proporcjom i ilości obiektów obronnych w twierdzach. Opisane zostały tylko umocnienia pruskie i niemieckie na wschód od Odry.

W opisach podano oryginalne nazwy obiektów – ponieważ nie ma spójnej polskiej terminologii i dziś używane są kalki z niemieckiego, a de facto z francuskiego, gdyż inżynierowie  pruscy  wręcz uwielbiali nazewnictwo  francuskie.

Oprócz opisów twierdz mapa zawiera w pigułce historię fortyfikacji pruskich i niemieckich w XIX wieku oraz omawia wojska inżynieryjne – ich skład, zadania i dowódców. Wykazano garnizony i jednostki wojskowe tuż przed wybuchem wojny światowej, zaznaczono obszary korpusów armijnych. Mapa niniejsza nie zawiera planów twierdz, dlatego polecamy mapy wydawane od kilku lat przez Jacka Biesiadkę (www.jb72.pl),  opracowywane przez grono znawców fortyfikacji.

Uwzględniono w zasadzie wszystkie linie kolejowe w 1914 roku, co ukazało dysproporcję między Prusami a Rosją. Zbiegiem okoliczności ujęte zostały: pierwsza duńska linia kolejowa z Kopenhagi do Koge, pierwsza szwedzka z Malmö do Lundu oraz pierwsza pruska z Berlina do Poczdamu oraz niemiecko-szwedzki prom kole­jowy z Rugii do Trelleborga. Omówiono mosty kolejowe i sposoby ich obrony.

Intrygujące są strefy zakazu lotów z 1913 roku, wytyczone wokół ówczesnych twierdz i fortyfikacji, a zatem także dookoła przestarzałego przecież Kłodzka. Zakaz dotyczył wszystkich statków powietrznych (także niemieckich), choć lotnictwo dopiero raczkowało,  a  sterowców  latało  ledwie  kilka.

Mapa ukazuje także obiekty nie związane bezpośrednio z fortyfikacjami, np. latarnie i latarniowce. Do ciekawostek należą duńskie i rosyjskie kable telegraficzne na dnie Bałtyku; niestety nie udało się już zmieścić spektakularnej linii telegraficznej Londyn – Kalkuta, biegnącej od 1870 roku m.in. przez Toruń i Warszawę. Nie sposób ukazać połączeń pomiędzy twierdzami przy pomocy poczty gołębiej rozwijanej po wojnie francusko-pruskiej, a nawet na początku XX wieku, równolegle z siecią telegraficzną.

Fortyfikacje pruskie i niemieckie 1815-1914 Fortyfikacje pruskie i niemieckie 1815-1914 Fortyfikacje pruskie i niemieckie 1815-1914 Fortyfikacje pruskie i niemieckie 1815-1914 Fortyfikacje pruskie i niemieckie 1815-1914



Styczeń 2022

Widok perspektywiczny z opisem

TWIERDZA POZNAŃ. FORT VI Tietzen

Fortyfikacje niemieckie. Twierdza Poznań. Fort 6 Tietzen
Fortyfikacje niemieckie. Twierdza Poznań. Fort 6 Tietzen
Fortyfikacje niemieckie. Twierdza Poznań. Fort 6 Tietzen

Świetna współpraca z Marcinem Walkowiakiem z Fortu VI w Poznaniu zaowocowała w styczniu 2022 roku nowym wydawnictwem: widokiem perspektywicznym fortu z opisem funkcjonowania fortu w walce o twierdzę Poznań oraz ze szczegółowym opisem jego pomieszczeń (na schematach ukazano je wszystkie, nawet schowki pod schodami). Opis i widok uzupełniony jest przez plan twierdzy Poznań około 1910 roku oraz kilka zdjęć autorstwa Marcina Walkowiaka i Andrzeja Gawlaka. Za konsultację dziękuję Marcinowi Wichrowskiemu i Jackowi Biesiadce.

Opisano:
Przeszkody zewnętrzne
Oblężenie i wojna podkopowa
Walka artyleryjska -- działobitnie dołączone
Główna przeszkoda: fosa
Wał piechoty
Podwalnia
Koszary
Prochownia wojenna i magazyny
Walka artyleryjska - wał główny
Różne elementy fortu

Widok jest składany – ma wymiary 13,75 x 24 cm; po rozłożeniu: 68 x 48 cm.


Widok można kupić w Poznaniu w Forcie VI

Fortyfikacje niemieckie. Twierdza Poznań. Fort 6 Tietzen

Fortyfikacje niemieckie. Twierdza Poznań. Fort 6 Tietzen


Fort VI Tietzen to jeden z 18 fortów twierdzy Poznań budowanej od 1876 do 1890 roku. W jej skład weszło 9 głównych fortów artyleryjskich, 9 pośrednich oraz kilkadziesiąt schronów, magazynów amunicji i jazów. Standardowe forty główne opracowano w latach 1873–76 na bazie fortów zaprojektowanych dla Strasburga w 1871 roku. Poznańskie występują w dwóch odmianach (II, III, V, VII i IX oraz I, IV, VI i VIII) różniących się nieznacznie. Modyfikowano je nawet po rozpoczęciu budowy, dlatego – wśród zaledwie dziewięciu – nie ma dwóch jednakowych. Najnowocześniejsze były dwa na północy (V i VI), w których zbudowano dodatkowy wał strzelecki dla piechoty. Po kilku latach od ukończenia wszędzie wzmocniono mury i sklepienia, z czasem forty przekształcono w silne  punkty  oporu  piechoty.

Fort VI został zbudowany w latach 1879–83, zmodernizowany w latach 1887–88. Nosił imię generała kawalerii Wilhelma von Tietzen und Hennig (1787–1869), dowódcy V Korpusu Armijnego.

Fort jest wyjątkowy: ma dodatkowy wał piechoty, kaponierę czołową w przeciwskarpie i jedyne zachowane w Poznaniu pancerne stanowisko obserwacyjne  P.B.St.87. Ostatnie lata to intensywna renowacja fortu, który wyłonił się spod pokrywy drzew i krzewów, otrząsa się z warstw przebudów. Jak na swoje  lata, jest zachowany  dobrze...

Zasadniczo rysunek przedstawia fort około 1890 roku po modernizacji, jednak uwzględnia najważniejsze późniejsze przebudowy, w tym polskie schrony z 1939 roku.

Fortyfikacje niemieckie. Twierdza Poznań. Fort 6 Tietzen Fortyfikacje niemieckie. Twierdza Poznań. Fort 6 Tietzen Fortyfikacje niemieckie. Twierdza Poznań. Fort 6 Tietzen Fortyfikacje niemieckie. Twierdza Poznań. Fort 6 Tietzen


Sierpień 2020 / Luty 2023

Szkicowa analiza pierścienia fortów twierdzy Poznań.

Sierpień 2020

Uzupełnienie w zeszytach 6, 8 i 9 Twierdzy Poznań w detalach: inżynier twierdzy w 1896 roku.

Aktualne pliki (6.3, 8.3 i 9.3) do pobrania poniżej, zamiast wersji majowych (proszę po prostu wyrzucić stare pliki).

Czerwiec 2020

Nie jest to pełna historia pruskiego Korpusu Inżynierów w XIX wieku, ale kilkadziesiąt tabel z komentarzami, ukazujących zmiany organizacyjne wojsk inżynieryjnych.

Na podstawie spisów osobowych armii pruskiej.

Pruski Korpus Inżynierów 1816-1869

SPIS TREŚCI:
Oddziały Pionierów 1816
Twierdze 1816
Oddziały Pionierów 1817
Korpus Inżynierów 1817–69
Zadania pontonierów, saperów i minerów
Szefowie Korpusu Inżynierów do 1869
Stan etatowy Korpusu Inżynierów 1816–69 wg Frobeniusa
Ingenieur-Comité
Prüfungs-Commission
Ingenieur-Commission, Landes-Vertheidigungs-Commission
Armee-Antheilung
Allgemeines Kriegs-Departement d. Kriegs-Ministerium
Miejsca stacjonowania oddziałów pionierów 1816–69

>>> POBIERZ <<<

Maj-sierpień 2020

W końcu wróciłem do twierdzy Poznań. W kilku nowych zeszytach tzw. biuletynu Twierdza Poznań w detalach umieściłem kilka ciekawych rzeczy, w tym:

zestawienia oficerów Fortyfikacji Poznań w latach 1828-1914: imiona, nazwiska, daty, podpisy, adresy, pseudonimy, skrzynki kontaktowe...

trochę informacji na temat mistrzów wałowych (Wallmeister)

parę ciekawostek z twierdzy poligonalnej,
w tym nt. Wilda-Fort i Berliner-Fort

pełne zestawienie oficerów inżynieryjnych (z imionami).



Wszystko na podstawie ranglist armii pruskiej, wirtemberskiej, hanowerskiej i saksońskiej oraz książek adresowych Poznania, Strassburga i Berlina.

Kwiecień 2019
Trzy twierdze i umocnienia na zachodzie Rosji.

DAUGAVGRIVA (ŁOTWA)
UMOCNIENIA NADBRZEŻNE BOLDERAA - MANGALSALA 1874-1914

Historia umocnień (pdf 31MB)

Plan umocnień w 1915 roku (jpg)

Widok perspektywiczny dziłobitni IX na półwyspie Mangalsala 1912-1914 (jpg)

TALLINN (ESTONIA)
UMOCNIENIA NADBRZEŻNE 1710-1869
PALDISKI (ESTONIA)
UMOCNIENIA PORTU BAŁTYCKIEGO OD 1718

Historia twierdzy (pdf 38MB)

Umocnienia w Tallinnie (jpg)

Widok perspektywiczny Fortu Kalarand 1829-1840 (jpg)

LIEPAJA (ŁOTWA)
UMOCNIENIA
PORTU IMPERATORA ALEKSANDRA III 1890-1907

Historia twierdzy (pdf 21MB)

Umocnienia w 1915 roku (jpg)

Widok perspektywiczny działobitni nadbrzeżnej nr 1 (jpg)

Marzec 2019
Cztery twierdze i umocnienia na zachodzie Rosji, zbudowane pospiesznie w latach 1811-1812, w przeddzień wojny z Francją.

BOBRUJSK (BIAŁORUŚ)
TWIERDZA 1810-1896

Historia twierdzy (pdf 64MB)

Plan twierdzy w 1865 roku (jpg)

Widok perspektywiczny frontu twierdzy (jpg)

DAUGAVPILS (ŁOTWA)
TWIERDZA DYNEBURSKA (DŹWIŃSKA) 1810-1878

Historia twierdzy (pdf 48MB)

Plan twierdzy około 1875 roku (jpg)

Widok perspektywiczny frontu twierdzy (jpg)

BORYSÓW (BIAŁORUŚ)
PRZEDMOŚCIE 1812

Historia przedmościa (pdf 11MB)

WIERCHNIADWINSK (BIAŁORUŚ)
OBÓZ UMOCNIONY DRISSA 1812

Historia obozu umocnionego (pdf 14MB)






2019

Stara strona miała wartość już tylko historyczną – tkwiła w internecie bez znaczących zmian równo 20 lat i już dawno była nieaktualna.
Zostawiłem wszystko na pamiątkę pod adresem www.fort-archiwum.mariwoj.pl.




Mariusz Wojciechowski – Fortyfikacje nowożytne – fort.mariwoj.pl
http://www.fort.mariwoj.pl

POCZTA/MAIL
mariusz@mariwoj.pl

2019-2021